Dieta w otyłości brzusznej z insulinoopornością

Dieta opracowana i potwierdzona w klinicznych badaniach Zespołu Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii AM w Warszawie oraz Centrum Diabetologii w Szpitalu Bródnowskim w Warszawie.

Jest to dieta stosowana u osób z zespołem metabolicznym do redukcji otyłości brzusznej z insulinoopornością bez cech uszkodzenia nerek - wysokobiałkowa, niskowęglowodanowa, niskotłuszczowa, wysokobłonnikowa

• wartość około 1700 kcal (4,19 MJ/dobę )
• węglowodany (35%) - 150 g - 600 kcal
• białko (35%) - 150 g - 600 kcal
• tłuszcze (30%) - 55 g - 500 kcal
• błonnik 25 g
• 5 posiłków w ciągu dnia

Na jakich faktach fizjologicznych ta dieta jest oparta?
Reakcja komórek beta trzustki, a więc ilość wydzielanej do krwi insuliny u osób zdrowych, a także z otyłością brzuszną, po spożyciu węglowodanów (dwucukry, oligocukry, skrobia) w porównaniu z reakcją po spożyciu równoznacznej pod względem wartości energetycznej ilości białka (gram za gram) jest wyraźnie większa. Po spożyciu 50 g węglowodanów (200 kcal) średni przyrost ilości insuliny we krwi, w ciągu 1 godziny, w stosunku do ilości insuliny przed takim posiłkiem wynosił 3,9 ± 0,8, a po spożyciu 50 g białka (200 kcal) 1,7 ± 0,3. Po spożyciu równoważnej pod względem energetycznym ilości tłuszczów (oliwa) tj. 22 g (200 kcal) przyrost ten wynosił 1,6 ± 0,3.

Tak więc spożywanie równoważnych pod względem wartości energetycznej ilości węglowodanów powoduje istotnie większe, reaktywne przyrosty wydzielania insuliny aniżeli spożycie równoważnych ilości białka, a także tłuszczów.

Jak wiadomo w otyłości brzusznej i w zespole metabolicznym podstawowym mechanizmem chorobotwórczym, a także czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych jest insulinooporność i hiperinsulinemia.

Powoduje to, że również przyrosty wydzielania insuliny po spożyciu węglowodanów u tych osób są wyraźnie większe aniżeli po spożyciu równoważnych ilości białka lub tłuszczu. Powoduje to trudności w odtłuszczaniu ciała za pomocą żywienia zawierającego dużą ilość węglowodanów. Hiperinsulinemia kieruje bowiem przyswajane po posiłku węglowodany na drogę przemiany w tłuszcz i w przyrost tkanki tłuszczowej, hamując ich bezpośrednie spalanie. W tej sytuacji korzystne jest zastąpienie w żywieniu osób z otyłością brzuszną i zespołem metabolicznym węglowodanów przez białko. Nie można tego uczynić z podażą tłuszczów, ponieważ zwiększenie ich ilości powyżej 30% energetycznej wartości diety sprzyja hiperlipidemii i zwiększeniu ryzyka miażdżycy.

Tej właściwości nie ma białko. Jak wykazały nowe obserwacje, zamiana około 30% zalecanej w typowym żywieniu osób z cukrzycą ilości węglowodanów, sprzyja u osób z otyłością brzuszną obniżeniu insulinooporności (HOMA) oraz obniżeniu średniego stężenia insuliny w surowicy krwi tak na czczo, jak i po posiłku. Jest to zjawisko ułatwiające odtłuszczenie ciała, a także zmniejszające ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych u osób z otyłością i z zespołem metabolicznym.

W leczeniu tych pacjentów stosuje się w okresach 2-3 miesięcznych ze znaczną korzyścią dietę z umiarkowanym deficytem energetycznym (rzędu 200-500 kcal/dobę), bogatobiałkową o względnie i równoważnie zmniejszanej ilości węglowodanów i regularnej tak pod względem ilościowym (< 30% energii diety), jak i jakościowym (rodzaje tłuszczów) udziale tłuszczów. W diecie tej kontrolujemy też dzienną podaż błonnika przez zwiększenie spożycia jarzyn.

Taki układ żywienia istotnie zwiększa skuteczność odtłuszczania ciała u osób z otyłością brzuszną i insulinoopornością, czyli z zespołem metabolicznym, zmniejszając jednocześnie zależne od tych zaburzeń ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Stosowanie takiej diety wymaga obserwacji i monitorowania zmian w poszczególnych składnikach zespołu metabolicznego. U osób z tendencją do zwiększenia stężenia LDL lub triglicerydów należy ją odrzucić po 4 tygodniach.

Ta dieta zawiera przeciętnie 35-40% wartości energetycznej diety w formie węglowodanów (pieczywo, kasze, kluski, makarony, ziemniaki, owoce), 35-40% w formie białka (kurczak, indyk, filety rybne, chudy biały ser, groch) oraz mniej niż 30% tłuszczów. Jednocześnie dla zwiększenia ilości błonnika poleca się kontrolowane spożycie niskowęglowodanowych jarzyn (jarzyny do każdego posiłku). 

 Lista produktów spożywczych, które można spożywać w czasie diety:

1. PRODUKTY MĄCZNE
   1. PIECZYWO - 150 g
      Każdego dnia można spożywać dowolnie wybraną porcję pieczywa pojedynczą lub mieszaną z niżej podanych:
      • 3 kajzerki lub
      • 6 plasterków bułki paryskiej lub wrocławskiej lub
      • 3 kromki chleba białego albo razowego lub grahama albo
      • 3 rogaliki lub
      • 3 bułeczki maślane lub
      • 150 g sucharków (7 sztuk) lub
      • 60 g herbatników (10 sztuk) lub
      • 6 kromek pieczywa chrupkiego
      • 3 plastry pumpernikla
   2. KASZA - wszystkie rodzaje (łącznie z ryżem):
      25 g = 2 stołowe łyżki suchej kaszy, płatków owsianych 2 łyżki = 60 g kaszy ugotowanej Podaną porcję kaszy można wymienić na:
      • 30 g makaronu suchego = 50 g ugotowanego makaronu lub
      • 30 g pieczywa = 1 kromka chleba albo 1 mała kajzerka lub
      • fasoli = 2 łyżki lub
      • 20 g maki = 2 płaskie stołowe łyżki
      • 30 g ziemniaków = 2 średnie sztuki
2. NABIAŁ
   1. MLEKO CHUDE - 750 ml (słodkie, kwaśne) = 3 szklanki (0-0,5%)
      Podaną porcję mleka można wymienić na:
      • 3 szklanki jogurtu lub
      • 3 szklanki kefiru lub
      • 3 szklanki maślanki lub
      • 100 g sera topionego (2 serki trójkątne) lub
      • 200 g chudego twarogu
   2. JAJA 2-4 w tygodniu po 1 sztuce
      • Uwaga: 1 żółtko zawiera około 300 mg cholesterolu.
      • Dodatkowo samo białko z 1-2 jaj codziennie.
3. PRODUKTY MIĘSNE
   Mięso 250 g (waga mięsa chudego, surowego bez kości)
   Mięso (cielęcina) można wymienić na następujące rodzaje produktów (bez kości i ości):
   Drób
   • 250 g kury lub
   • 250 g kurczaka i 10 g tłuszczu lub
   • 250 g indyka
   Wędliny
   • 150 g polędwicy
   • 150 g chudej szynki albo chudego baleronu lub
   • 150 g wołowej kiełbasy lub
   • 150 g serdelków cielęcych
   Ryby
   • 250 g filetów z dorsza albo karmazyna lub
   • 250 g leszcza, płotek lub
   • 250 g sandacza, szczupaka
4. TŁUSZCZE
   1. masło roślinne 10 g - 2 płaskie łyżeczki
   2. olej - 10 g oleju roślinnego (sojowy lub słonecznikowy) lub oliwy z oliwek - 2 łyżeczki do herbaty)
5. WARZYWA
   1. ZIEMNIAKI - 180 g - 2 sztuki średnie lub 2 stołowe łyżki tłuczonych ziemniaków
   2. WARZYWA grupa A - 300 g (mniej niż 6% węglowodanów, źródło włókna roślinnego)
      Każdego dnia należy spożywać różne warzywa wymienione w tej grupie: pojedynczo lub kilka rodzajów:
      • boćwina = 3 pęczki lub
      • cykoria = 3 duże sztuki lub
      • grzyby świeże lub
      • kabaczek = 1 średni lub
      • kalafior = 1 średni lub
      • kalarepa = 1 duża lub
      • ogórki słodkie, kwaszone = 5 średnich lub
      • papryka = 2 duże sztuki lub
      • pomidory = 4 sztuki średnie lub
      • pory = 2 średnie lub
      • rzodkiewki = 2 pęczki lub
      • sałata zielona = 2 główki lub
      • dynia lub
      • szczaw lub
      • szpinak lub
      • szparagi = 6 garstek
   3. WARZYWA - grupa B - 200 g (więcej niż 6% węglowodanów, źródło włókna roślinnego)
      Każdego dnia należy spożywać różne warzywa wymienione w tej grupie pojedynczo lub mieszane:
      • dynia lub
      • kapusta zwykła, czerwona, włoska = pokrojonej 2 szklanki, pokrojonej kwaszonej = 1 szklanka = 4 łyżki czubate ugotowanej kapusty każdego rodzaju lub
      • marchew - 4 surowe, średnie = 4 łyżki czubate ugotowanej lub
      • buraki = 3 małe = 4 łyżki startych buraków lub
      • brukselka = 2 szklanki lub
      • cebula = 2 średnie lub
      • chrzan = 4 stołowe łyżki utartego chrzanu lub
      • fasola szparagowa = około 30 strąków lub
      • groszek zielony - 1 1/3 szklanki lub
      • pietruszka = 4 średnie lub
      • selery = 2 małe albo 1 duży lub
      • włoszczyzna = 1 średni pęczek
   4. Groch, fasola (gotowana) - 3 łyżki
      Inne jarzyny (wg własnego wyboru)
6. OWOCE
   codziennie można spożywać 150 g dowolnie wybranych owoców:
   • agrest = 1 szklanka lub
   • arbuz = 200 g (waga bez skóry) lub
   • banany = 2 sztuki lub
   • brzoskwinie = 2 sztuki lub
   • cytryny = 1/2 sztuka lub
   • czarne jagody = 1 szklanka lub
   • czereśnie, wiśnie = 30 sztuk lub
   • jabłka = 1 sztuka średnia lub
   • jeżyny, maliny = 1 szklanka lub
   • melony = 200 g (waga bez skórki) lub
   • morele = 3 sztuki lub
   • porzeczki różne = 1/2 szklanki lub
   • pomarańcze = 1 duża albo 2 małe lub
   • poziomki, truskawki = 1/2 szklanki lub
   • śliwki = 3 duże albo 20 mirabelek, albo 20 węgierek małych lub
   • żurawiny = 1/2 szklanki

Wybierając produkty żywnościowe do diety według indeksu glikemicznego należy ograniczać szczególnie spożycie tych produktów, których indeks jest większy od 50, a zupełnie usunąć te, których indeks jest większy od 80.

Stosując do diety wymienniki węglowodanowe, zmniejsza się ich ilość przeciętnie o 40% w stosunku do typowej diety cukrzycowej, np. z 20 do 12 na dobę.

Reguły dotyczące spożycia tłuszczów (< 30% energii pożywienia, zwiększenie spożycia tłuszczów jednonienasyconych) pozostają takie same jak w typowej diecie cukrzycowej. Lipidy krwi należy stale monitorować.

Źródło: prof. Jan Tatoń, prof. Anna Czech "Odtłuszczanie ciała - praktyka prewencji i leczenia otyłości"; "TERAPIA" nr 5, (166) 2005 Strona: 35-44

Nowe zalecenia leczenia nadwagi i otyłości u osób dorosłych

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (American Heart Association), Amerykańskie Kolegium Kardiologii (American College of Cardiology) i Towarzystwo Badań nad Otyłością (The Obesity Society) przygotowały wspólny raport zawierający podsumowanie wiedzy na temat nadwagi i otyłości u osób dorosłych oraz wytyczne ich leczenia.

W liczącym 70 stron dokumencie znalazły się informacje dotyczące szerokiego spektrum chorób, w których patogenezie odgrywa rolę nadmierna masa ciała. Eksperci trzech towarzystw wspólnie potwierdzili, że zasadnicze znaczenie w leczeniu nadwagi i otyłości ma dieta.

Główne zalecenia zawarte w raporcie:

• należy obliczać wskaźnik BMI u każdego pacjenta co najmniej co rok

• należy stosować aktualne definicje nadwagi i otyłości zależnie od wartości wskaźnika BMI (25.0-29,9 oraz co najmniej 30 kg/m2)

• należy informować pacjentów z nadwagą lub otyłością o zależności między wskaźnikiem BMI a ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, a także cukrzycą typu 2 i ogólną śmiertelnością

• u pacjentów z nadwagą lub otyłością należy mierzyć obwód w pasie co najmniej raz na rok

• należy zalecać pacjentom z nadwagą lub otyłością redukcję masy ciała, podkreślając, że spadek masy ciała nawet o 3-5% skutkuje konkretnymi korzyściami zdrowotnymi

• należy leczyć nadwagę lub otyłość dietą; celem diety jest redukcja wartości energetycznej spożywanego pożywienia

• zalecane jest stosowanie jednego z trzech podejść do diety:
  1) dieta 1200-1500 kcal/dzień u kobiet lub 1500-1800 kcal/dzień u mężczyzn,
  2) deficyt 500-750 kcal dziennie,
  3) jedna z diet opartych na dowodach naukowych zakładająca redukcję pożywienia jednego typu (np. wysokowodorowęglanowego, wysokotłuszczowego), o ile zakłada redukcję wartości energetycznej spożywanych pokarmów

• należy przepisywać dietę z ograniczoną podażą energii, odpowiednio do preferencji żywieniowych pacjenta i jego stanu zdrowia; w tym procesie może być przydatna pomoc dietetyka

• należy zalecać pacjentom uczestnictwo w półrocznych programach zmiany stylu życia, w ramach których oprócz diety stosowane są strategie psychologiczne prowadzące do zwiększenia aktywności fizycznej

• należy przepisywać częste (co najmniej 14 sesji w ciągu pół roku) spotkania promujące zmniejszenie masy ciała prowadzone przez wykwalifikowanego pracownika

• można zalecać programy redukcji masy ciała, które są oparte o rozwiązania telemedyczne, o ile w ich ramach zindywidualizowanych porad udziela wykwalifikowany pracownik;
  takie leczenie może mieć mniejszą skuteczność niż standardowe programy redukcji masy ciała, opisane powyżej

• zalecanie diety restrykcyjnej (poniżej 800 kcal/dzień) jest dopuszczalne i powinno być stosowane w szczególnych przypadkach i pod specjalnym nadzorem medycznym

• pacjentom, którzy już zmniejszyli masę ciała należy zalecić uczestnictwo w trwających co najmniej rok programach odchudzania

• osobom z wskaźnikiem BMI wynoszącym co najmniej 40 kg/m2 lub 35 kg/m2 i powikłaniami można zalecać konsultację chirurga bariatrycznego

• brak dowodów na skuteczność chirurgii bariatrycznej przy BMI < 35 kg/m2.

Informacje na temat zależności między nadwagą i otyłością a cukrzycą typu 2:

• u osób z nadwagą lub otyłością, która są w grupie ryzyka rozwinięcia cukrzycy typu 2, zmniejszenie masy ciała o 2.5 do 5.5 kg poprzez zmianę stylu życia zmniejsza ryzyko cukrzycy o 30-60%

• u osób z cukrzycą typu 2 i nadwagą lub otyłością zmniejszenie masy ciała o 2-5% w ciągu trwającej 1-4 lat zmiany stylu życia skutkuje zmniejszeniem stężenia hemoglobiny glikowanej HbA1c o 0.2-0.3%

• osoby, które po roku zmiany stylu życia osiągają duży spadek masy ciała (5-10%) uzyskują spadek stężenia HbA1c o 0.6-1.0%, co związane jest również ze zmniejszoną potrzebą stosowania farmakoterapii

Informacje na temat zależności między nadwagą i otyłością a stężeniami lipidów we krwi:

• poprawa stężeń lipidów jest zależna od wielkości spadku masy ciała:
  poniżej 3 kg - mierna poprawa lipidogramu;
  3 kg – spadek stężenia trójglicerydów o 15 mg/dL;
  5-8 kg – cholesterol frakcji lipoprotein niskiej gęstości, LDL, spada o 5 mg/dL

• u pacjentów z czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego i nadwagą lub otyłością spadek masy ciała o 5% jest związany ze spadkiem skurczowego ciśnienia tętniczego krwi o 3 mmHg, a rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi o 2 mmHg.

Źródło: Jensen MD, Ryan DH, Apovian CM, i wsp. 2013 AHA/ACC/TOS Guideline for the Management of Overweight and Obesity in Adults: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and The Obesity Society. 16.12.2013
za http://www.egastroenterologia.pl

Wesołych Świąt! :)

Szczęśliwych, pogodnych, radosnych, 

białych (o ile się da) i śnieżnych,

szczupłych :) i wolnych od pokus :)

Świąt Bożego Narodzenia, 

obładowanego prezentami Mikołaja

i samych miłych chwil w tym wyjątkowym czasie,

życzy nasz Asnaxowy zespół! :)

Post dla zdrowia?

Post leczniczy nie jest sposobem odchudzania się! Tak, wszyscy to wiemy :)

Ale...

Ale może być z powodzeniem stosowany jako sposób oczyszczenia organizmu przed podjęciem właściwej kuracji odchudzającej. Można powiedzieć, że leczniczy, umiejętnie prowadzony post bywa pożyteczny dla zdrowia

Tego typu post daje organizmowi okres odpoczynku na oczyszczenie się i niezbędną regenerację. Jest to szczególnie potrzebne wątrobie i układowi trawiennemu, gdyż proces trawienia zużywa dużą ilość energii, a post przeciwnie – ma tu działanie oszczędzające energię. W czasie jego trwania cała energia organizmu może być wykorzystywana dla celów zdrowotnych i regeneracji. Ponadto post daje czas na usunięcie nagromadzonych trucizn wewnętrznych. Jest to szczególnie ważne dla wątroby, gdy jej zdolność oczyszczania organizmu pod wpływem nadmiaru toksyn pokarmowych ulega wyczerpaniu. Korzyść z postu odnosi także nasz układ immunologiczny.

Co się właściwie dzieje w naszym organizmie podczas postu?

W pierwszym dniu postu:
- organizm wykorzystuje zapasy cukru z glikogenu oraz tłuszcz.

W drugim dniu postu:
- aminokwasy ustrojowe są przetwarzane przez wątrobę dla odżywiania mózgu.

W trzecim dniu postu:
- wątroba przemienia tzw. tłuszcz zapasowy w związki ketonowe, które w małych ilościach mają znaczenie dla odżywiania mózgu, serca i mięśni jako substancje energetyczne. Zwykle w tym czasie osoby poszczące tracą poczucie głodu i odczuwają przypływ energii, zwiększa się też jasność umysłu. Traci się wówczas około 1 kilograma ciężaru ciała. Później, gdy tłuszcz z organizmu jest coraz intensywniej wykorzystywany jako paliwo energetyczne, są uwalniane do krwioobiegu toksyny związane z metabolizmem spalania tłuszczu, a następnie usuwane poprzez wątrobę i nerki.

Tradycyjnie zalecany jest post trzydniowy.

Czas trwania postu zależy jednak od kondycji danej osoby. Jeśli miałby być dłuższy, to zdecydowanie należy go przeprowadzać pod kontrolą lekarza dietetyka. W czasie postu należy pić różne soki owocowe i warzywne lub mieszane. Dobrze jest przygotowywać je w domu ze świeżych owoców i warzyw, gdyż unikniemy wówczas obciążających wątrobę konserwantów. Gdy rozpoczynamy post należy najpierw stopniowo ograniczać posiłki, a po zakończeniu postu zwiększać stopniowo w ciągu trzech – czterech dni ilość spożywanych pokarmów oraz ich częstotliwość.

Objawy niepożądane postu

Podczas postu, gdy następuje intensywne odtruwanie organizmu, u wielu osób występują objawy ogólnego uczucia zmęczenia, ból głowy, cuchnący oddech, nieraz nudności i świąd skóry. Stopień nasilenia tych objawów i czas ich trwania jest w dużym stopniu miernikiem ilości toksyn nagromadzonych w organizmie i siły fizjologicznych czynników odtruwających. Jeżeli objawy nasilają się, a dyskomfort przez nie wywołany jest dla nas zbyt duży należy skrócić czas trwania postu.

Źródło: materiały z Portalu Farmaceutyczno-Medycznego http://www.pfm.pl

Ostatnia deska ratunku...

Co zrobić w sytuacji podbramkowej, kiedy po prostu musimy wyglądać fantastycznie - i to natychmiast?
Oto nowa, niezwykle skuteczna, chociaż nietrwała, metoda odchudzania :)
I upiększania (przy okazji). Warto obejrzeć poniższy film:

Jak się odchudzić prosto, łatwo i przyjemnie :) 

Źródło: http://www.dailymail.co.uk

Otyłość a rak piersi

Październik jest Miesiącem Walki z Rakiem Piersi

W krajach Unii Europejskiej rak piersi jest wykrywany co dwie minuty. W Polsce rokrocznie odnotowuje się około 15 tys. nowych zachorowań, ale coraz więcej kobiet udaje się wyleczyć – zwraca uwagę Światowa Organizacja Zdrowia.

- Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór u kobiet, ale odpowiednia profilaktyka może bardzo pomóc w zmniejszeniu liczby zachorowań. Niestety tylko niewielki odsetek kobiet w Polsce wykonuje badania przesiewowe. Kiedy rak piersi zdiagnozowany jest na wczesnym etapie to rokowania są bardzo dobre a szanse na całkowite wyleczenie sięgają kilkudziesięciu procent – mówi w rozmowie z portalem eOnkologia.pl prof. Piotr Wysocki z Oddziału Chemioterapii Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu.

Otyłość jest stanem patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej, który prowadzi do licznych zaburzeń metabolicznych i niewydolności narządów, oraz przyczyną zwiększonego ryzyka wystąpienia wielu nowotworów. W etiopatogenezie raka piersi zwraca się uwagę na znaczenie podwyższonego >25 mg/m2 wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI) oraz małej aktywności fizycznej. Ogniwem łączącym otyłość z zachorowaniem na raka piersi może być insulina, która – obok efektów metabolicznych – ma również znaczenie mitogenne. Istotną rolę w powstaniu raka piersi odgrywają produkowane przez komórki tłuszczowe leptyna i adiponektyna. U otyłych pacjentek stwierdza się zwiększenie stężenia leptyny i zmniejszenie stężenia adiponektyny, co zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi. 

Guzy pacjentek otyłych trudno wykryć w badaniu palpacyjnym. Sytuacja ta sprzyja uśpieniu czujności i odroczeniu diagnozy do momentu, gdy choroba stanie się bardziej zaawansowana, co pogarsza wyniki leczenia.

Ocena zależności pomiędzy otyłością a odpowiedzią patologiczną na przedoperacyjną chemioterapię z powodu raka piersi wykazała gorsze wyniki w grupie kobiet z podwyższonym BMI. U pacjentek tych stwierdzono wyższy stopień zaawansowania choroby, częściej guzy hormonalnie ujemne i krótsze przeżycia całkowite. W innym opracowaniu zwrócono uwagę na konieczność zastosowania pełnych dawek cytostatyków w chemioterapii uzupełniającej u kobiet z otyłością, gdyż poprawiało to wyniki terapii. Dystrybucja i metabolizm leków u osób z nadmiarem tkanki tłuszczowej stanowi bowiem dodatkowy problem.

Nadwaga i otyłość stanowią problem w każdej dziedzinie medycyny. Coraz lepiej poznana funkcja tkanki tłuszczowej, biomarkerów czy genów związanych z otyłością daje lekarzom więcej narzędzi do działań profilaktycznych. Być może pojawią się nowe sposoby leczenia, celowanego w punkty wspólne dla otyłości i innych chorób. W kon­tekście ryzyka raka piersi oraz wyników jego leczenia niezbędna jest edukacja na temat zmiany stylu życia, aktywności fizycznej i zrównoważonej diety. Konieczna jest poprawa znajomości tego zagadnienia zarówno wśród lekarzy, jak i pacjentów.

Źródło: Małgorzata Mazur-Roszak, Maria Litwiniuk, Sylwia Grodecka-Gazdecka „Otyłość a rak piersi”, Współczesna Onkologia (2010) vol. 14;4 (270-275)